iz. Lagun egiteko txakur arraza; arraza horretako txakurra, gorputz txikia, begi handiak, belarri eroriak eta ile kizkurra, zuria edo beltza, dituena.Kanixea altzoan zuen emakumerik ere ez zen falta. (Hiztegi Batua)
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
es iz. caniche fr iz. caniche, poodle en iz. poodle port iz. poodle
Testuinguruan
Kanixea altzoan zuen emakumerik ere ez zen falta.(Hiztegi Batua)
1 kondo. (V, G ap. A ; Lar, Añ, H (V, G)) “Deshecho , sobra, residuo” Lar. Residuo” Añ. “Reliquia, resto” A. v. kondar. Ekusten du etsaiak ordu arteraño berea izan duala bekataria, eta atzeneko bizitzaren kondoan kontu egiten ezpadio iges egin lekiokela. AA III 573. Pekatu eta leenagoko bizi dongien kondo edo erlikijak. Astar I 237. Kendurik sakramentu onek pekatuben kondor [sic] eta erlikijak. Ib. 237. Arrapatuko diezte beren gauzak nere erriko kondoak. Ur Soph 2, 9 (Dv ondarrek, Ol kondarrek). v. tbn. Ur Sap 13, 12. (Como segundo miembro de comp.). “Cabaco, el zoquete que sobra después de labrado el palo […] zurkondoa” Lar. “Arikondo (V-ger-ple), residuo de hilo” A Apend. “Kandelakondo, cabo de vela” A Morf 601. Etzakaz orregaitik kenzen gatx konduak. Astar I 237. Zapian bildutako apari kondoa Ramuntxori emanaz. Alz Ram 37. Bein ta bi ta irugarrenean ala egotzi zituan opilkondo guztiak. A EY II 454. Zigarro-kondoa leiotik bota eta lotara joateko asmoa artu eban. Bilbao IpuiB 151. [San Pedrok] emakume kondo baten berbiak bildurtuta, iru bidar ukatu eban Jesus. fB Ic III 94.
2. Extremidad. Eskuen eta oñen kondoak. Ur Iud 1, 7 (Dv muthur, BiblE behatz lodi).
3. “Chiquitín de casa en V y G” A Morf 13.
KONDO-KONDOTIK. De raíz, de cuajo. Oraingo aldijan gogaikarri litxakezan ipuin eta esakuna batzuk be kondo-kondotik atera ta kendu. Otx 6. Eskubak kondo-kondotik ebagittia irabazi eban orduban. Ib. 176.
2 kondo. 2 kondo . “Recatón de lanza, kondoa” Lar.
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
es (1) iz. resto, residuo (2) iz. extremidad fr (1) iz. résidu, reste (2) iz. extremité en (1) iz. waste, residue port (1) iz. resto, restante, resíduo (2) iz. extremidade
Testuinguruan
Hura ere paperez beterik dago, eta paperen ondoan tintontzia, luma jadanik kamustuak eta batez ere kandela-kondoak. [Gure Jerusalem galdua, Aingeru Epaltza, Elkar, 2013]
iz. Bi beso eta bizkar luzea dituen jarleku kulunkaria, zurezko bi arku ahurren gainean finkatua dena.Supazter txokoan dago, bera bezain zaharra den zurezko kulunkaulki batean eserita.(Hiztegi Batua)
iz. Ipar.Eskorta. Txakurrek ardiak kortxilan sarrarazi eta artzainaren lagunek ardi horiek behar dituzte moztu zeinek hobeki.(Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
kortxila.
Tr. Documentado en Monho, Duvoisin y en algunos textos septentrionales del s. XX. Kortxila y kurtxil(a) son las formas más documentadas. Hay korxila en Monho, kortxel(a) en textos suletinos y en un ej. de Gazte , y kortxilo en Etcheberry.
1. (AN-ulz, L-ain, BN-arb (-rx-)), kurtxila (AN-olza, L-sar; H), kurtxil, kortxela (B, BN, S), kortxel (B, BN-ciz, S; A Apend), kortxilo, kertxola (B), kotxelu (S; StJayme ap. DRA.), kottera (Ae), kloxela (S). Ref.: A (kortxel, kortxila, korxila, kurtxila); Alth in Lander RIEV 1911, 600; AEF 1925, 133; A Aezk 295; Lrq (kortxela); Iz Ulz (kortxille); Izeta BHizt (kortxela). Aprisco, redil; establo. “L’étable à cochons” H. “Kurtxila: […] (L-sar), lugar en que se guardan las crías de ovejas, separándolas de las madres” A. “Korxila (BN-arb), parte del redil en que se guardan los corderos (esta parte está separada del resto de la cabaña por una barrera)” Ib. “Pocilga” A Apend. “El lugar para ordeñar ovejas junto a la borda” Iz Ulz. “Kortxelan bildu ditugu ardiak” Izeta BHizt. Erakarriko ditutzu ardiak korxilarat / arimak hel-araziko zeruko loriarat. Monho 50. Bai eta urdeak ere: aski da hortako begiratzea hekien khurtxilei. Dv Dial 35 (Ur toki, It eia, Ip thegi). Horra zertako bere arbasoak bezala maite duen garbitasuna eta largoa lapinak. Ez beraz hautarik sobera eman kurtxila hertsiegian. GAlm 1953, 21. (ap. DRA) Hik kuraia gaitza baituk, lo egin othe hezake kortxila horren barnean, lehoinen artean? Egunaria 27-4-1957 (ap. DRA). Zola zimentatua eta burdinazko kortxilak egin araziak ditu kontseiluak. Herr 12-12-1957, 2. Etxerat joaiten, traktür batek kortxela firrindan, joan erazten. Herr 5-5-1960, 3. Aratxeak atxiki behar dira heipe batean, lasto-zamaz eginikako kurtxil batean. Herr 10-11-1960, 4. Phapaitakeek beno jente haboro ürhats ederrek kortxelalat biltzen die. Herr 31-5-1962, 3. Hasian hasi, brastako gaitzean baderama Iñaziok bere saila. Bertze lau lagun biltzen ditu bere kortxilorat. Etcheb Obrak 25 (ap. DRA). (Ref. a los campos de concentración). Gizon, emazte, haur, denak [alemanek] hartu eta eremanak izan dira oinazeak eta herioak baizik bisitatzen ez dituen kortxela batzuetarat. GAlm 1946, 33.
2. “Kurtxila (L-ain), corral o cerrado hecho de seto en el campo para conservar castaña[s]” A. v. 2 kortina.
3. + kortxela. Coro, galería. Kalonjeak jartzen direlarik elizaren erdi erdiko “koroa” deitzen duten, beren kortxila harresikatuan. Herr 10-12-1959, 1. Ba eta entzun dut hango jendea ikusgarri dela elizetan. Emaztek bere kadirak ba, gizonak aldiz gainean, kortxela edo kaleri batzuetan. Larre Gazte 1963 (8), 1 (ap. DRA).
4. kortxel (V-m ap. A), kortzel (V-m ap. Zubk Ond). “Tejado de la iglesia” A. “Kortzeleko mamuak, […], fantasmas de la cornisa de Ondárroa” Zubk Ond. Kortxeleko mamukaitik esaten zana ez eban aintzakotzat be artzen. Auspoa 270, 68.
Reply